چاه یسرهچاه یسره از چاه‌های مدینه در نزدیکی مسجد بنی‌قریظه است. نام این چاه، به رغم کمتر شناخته بودن، در شعر و منظومه فاضل عشقی درباره چاه‌های مدینه، آمده است. گاه این واژه را به صورت یسیر [۲]
حازمي، محمد بن موسي، الاماکن، ص۱۶۴.
یا یسیرَه [۴]
ابن‌سعد، محمد، الطبقات، ج۱، ص۳۹۰.
هم نوشته‌اند. از گزارش‌ها بر می‌آید که این چاه، در دوران‌های متفاوت، به نام‌های دیگر، از جمله عین و عُهین هم شناخته می‌شده است. [۶]
ورثيلاني، حسين بن محمد، الرحلة الورثیلانیه، ج۲، ص۵۷۳.
[۷]
عياشي، ابراهيم بن علي، المدینة بین الماضی و الحاضر، ص۲۶۸.
[۸]
طباطبائي، سيد محمدرضا، هدایة الحجاج، ص۲۱۳.
۱ - مکاناین چاه در منطقه عوالی (قربان) مدینه، نزدیک مسجد بنی‌قریظه، درون سنگریزه، نزدیک درختی که بعدها قطع شده و در زمین‌های بنی‌امیة بن زید انصاری حفر شده است. [۱۰]
ورثيلاني، حسين بن محمد، الرحلة الورثیلانیه، ج۲، ص۵۷۳.
در منابع معاصر، چاه یسیر در مرحله چهارم به سمت مدینه منوره قرار دارد و از اُم‌هَشیم تا چاه عین را یک مرحله و از آن‌جا تا مدینه سه مرحله دیگر راه، طی می‌شده است. رفعت پاشا (م،۱۳۵۳ق.) در گزارش مشاهدات خود آورده که چاه یسیر آب زیاد و شیرینی داشته، از این رو آب شرب گروه همراه را، از چاه برداشته‌اند. اما در بازگشت، مشاهده می‌کند که در اثر وقوع سیلاب، گرد و خاک زیادی به سمت چاه سرازیر شده است.۲ - مالکگفتهاند چاه یسره، در دوره جاهلیت، به ابوامیة مخزومی تعلق داشته است. محمد کبریت از علمای سده ۱۱ق. چاه یسره را در باغستانی پرمحصول، متعلق به آل شَدقَم از شرفای بنی‌حسین دانسته است. [۱۳]
حسيني، محمد کبريت، الجواهر الثمینه، ص۹۵.
۳ - تاریخچه نامنام آن، در دوره جاهلیت، عسره به معنای سختی بوده است. زمانی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نزد این چاه آمده و از نام چاه و مالک آن پرسید و سپس آن را به یسره، به معنای آسانی، تغییر داد. [۱۴]
ابن‌زباله، محمد بن حسن، اخبار المدینه، ص۲۱۹.
گاه نام چاه را عبیره و نیز عبیر ثبت کرده‌اند که به احتمال ناشی از تصحیف عُسره است. [۱۷]
ابن‌سعد، محمد، الطبقات، ج۱، ص۳۹۰.
در منابع معاصر تاریخ مدینه، گزارش شده که نام این چاه به تدریج فراموش شده و نام دیگری برای آن، با عنوان عُهین، تصغیر عِهن، وضع شده است. سبب آن را نزدیکی و مجاورت این چاه با چاه عهن دانسته‌اند که آن هم در منطقه عوالی بوده و برای پرهیز از خطا، آن را به صورت تصغیر، خوانده‌اند. [۱۹]
عياشي، ابراهيم بن علي، المدینة بین الماضی و الحاضر، ص۲۶۸.
به همین سبب برخی منابع، اطلاعات چاه عهین را برای چاه یسره آورده‌اند. [۲۰]
حسيني، محمد کبريت، الجواهر الثمینه، ص۹۵.
[۲۱]
عياشي، ابراهيم بن علي، المدینة بین الماضی و الحاضر، ص۲۶۸.
بنابراین برخلاف گفته سمهودی (م،۹۱۱ق.) چاه یسره همان چاه عهن نیست، بلکه این چاه نزدیک چاه عهن بوده و به تدریج، به نام چاه عُهین، شهرت یافته که برخی آن دو را به اشتباه یکی دانسته‌اند. اشاره به این نکته لازم است که در مکه نیز چاهی با نام یسیره ضبط شده که حفر آن را به لؤی بن غالب نسبت داده‌اند. این چاه در خارج حرم حفر شده بود.۴ - تبرک توسط پیامبرطبق گزارش‌های متعدد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از آب چاه یسره نوشیده، وضو گرفته و برای برکت دادن به آن دعا کرده است. [۲۷]
عياشي، ابراهيم بن علي، المدینة بین الماضی و الحاضر، ص۲۶۸.
برخی هم به غسل کردن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از آب این چاه اشاره کرده‌اند. [۲۸]
طباطبائي، سيد محمدرضا، هدایة الحجاج، ص۲۱۳.
گاه از کتاب مفقود شده رُزَین عَبدری (۵۳۵ق.) با عنوان اَخبار دارالهجره، نقل شده که چاه عین، یعنی چاه یسره، همان چاهی بوده که انگشتر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در آن افتاده بود.۵ - فهرست منابع(۱) اخبار المدينه: محمد بن الحسن ابن زباله (م,۱۹۹ق.)، به کوشش صلاح عبدالعزيز زين سلامه، مدينه، مرکز بحوث و دراسات المدينه، ۱۴۲۴ق. (۲) الاماکن او ما اتفق لفظه و افترق مسماه من الامکنه: محمد بن موسي الحازمي (م,۵۸۴ق.)، به کوشش حمد الجاسر، بي‌نا، بي‌تا. (۳) انساب الاشراف: احمد بن يحيي البلاذري (م,۲۷۹ق.)، تحقيق سهيل صادق زکار و رياض زرکلي، بيروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق. (۴) تاريخ المدينة المنوره (اخبار المدينة النبويه): عمر بن شبّه النميري (م,۲۶۲ق.)، به کوشش فهيم محمد شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق. (۵) الجواهر الثمينة في محاسن المدينه: محمد کبريت الحسيني (م,۱۰۷۰ق.)، به کوشش محمد حسن اسماعيل، بيروت، دار الکتب العلميه، ۱۴۱۷ق. (۶) الرحلة الورثيلانيه: حسين بن محمد الورثيلاني (م,۱۷۷۹م.) القاهره، مکتبة الثقافة الدينيه، ۱۴۲۹ق. (۷) سبل الهدي و الرشاد في سيرة خير العباد: محمد بن يوسف الشمس الشامي (م,۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علي محمد، بيروت، دار الکتب العلميه، ۱۴۱۴ق. (۸) الطبقات الکبري: محمد بن سعد (م,۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر عطا، بيروت، دار الکتب العلميه، ۱۴۱۰ق. (۹) فتوح البلدان: احمد بن يحيي البلاذري (م,۲۷۹ق.)، بيروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م. (۱۰) المدينة بين الماضي و الحاضر: ابراهيم بن علي العياشي، المدينه، المکتبه العلميه، ۱۳۹۲ق. (۱۱) مرآة الحرمين: ابراهيم رفعت باشا (م,۱۳۵۳ق.)، قم، المطبعة العلميه، ۱۳۴۴ق. (۱۲) المعالم الاثيره: محمد محمد حسن شراب، بيروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق. (۱۳) معجم البلدان: ياقوت بن عبدالله الحموي (م,۶۲۶ق.)، بيروت، دار صادر، ۱۹۹۵م. (۱۴) المغازي: محمد بن عمر الواقدي (م,۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بيروت، مؤسسة الاعلمي، ۱۴۰۹ق. (۱۵) موسوعة مرآة الحرمين الشريفين: ايوب صبري باشا (م,۱۲۹۰ق.)، القاهره، دار الآفاق العربيه، ۱۴۲۴ق. (۱۶) هداية الحجاج (سفرنامه مکه): سيد محمدرضا طباطبائي، به کوشش جعفريان، قم، مورخ، ۱۳۸۶ش. (۱۷) وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفي: علي بن عبدالله السمهودي (م,۹۱۱ق.)، به کوشش محمد محيي‌الدين عبدالحميد، بيروت، دار الکتب العلميه، ۲۰۰۶م. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه حج و حرمین شریفین، ج ۶، برگرفته از مقاله «چاه یسره»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۴/۱۵. رده‌های این صفحه : چاه‌های مشهور مدینه | مکان‌های تاریخی مدینه
|